ανθολογία

Συλλογή κειμένων που αποβλέπει να κάνει γνωστά ποιήματα ή αποσπάσματα πεζογραφημάτων, τα οποία επιλέγονται μέσα από το έργο συγγραφέων αναγνωρισμένης αξίας. Ο όρος αυτός χρησιμοποιείται συνήθως στη λογοτεχνία, μπορεί όμως να σημαίνει και μουσικές συλλογές ή συλλογές που παρουσιάζουν τα αριστουργήματα της ζωγραφικής, της γλυπτικής και της αρχιτεκτονικής. Άλλα ονόματα που έχουν χρησιμοποιηθεί συχνά στο παρελθόν για να υποδηλώσουν διάφορους τύπους α. είναι χρηστομάθεια (συλλογή κειμένων αρχαίων συγγραφέων που χρησιμοποιείται ως διδακτικό βιβλίο), απάνθισμα, ανθοδέσμη, εκλογή και διάφορα άλλα. Ελληνικές α.Ως πρώτη ελληνική α. αναφέρεται η συλλογή εκλεκτών επιγραμμάτων και αποσπασμάτων Ελλήνων ποιητών, που επιμελήθηκε ο ποιητής Μελέαγρος ο Γαδαρηνός (60 π.Χ.), ο οποίος είχε συγκεντρώσει, στο έργο με τον τίτλο Στέφανος,έργα 140 ποιητών με αλφαβητική σειρά των κειμένων. Συμπλήρωμα της πρώτης αυτής α. αποτελεί ο Στέφανος του Φιλίππου του Θεσσαλονικέα (1ος αι. μ.Χ.). Α. επιμελήθηκαν αργότερα και o Διογένης ο Λαέρτιος, ο Στράτων από τις Σάρδεις, o Διογενειανός και, κυρίως, o ποιητής Αγαθίας από τη Μυρρίνη, o οποίος είχε συγκεντρώσει αποσπάσματα από το έργο ποιητών της μετά Χριστόν εποχής σε επτά βιβλία, με τον γενικό τίτλο Κύκλος. Οι α. αυτές δεν σώθηκαν και από το υλικό τους έφτασε έως την εποχή μας ό,τι χρησιμοποίησε ο Κωνσταντίνος Κεφαλάς για να καταρτίσει τη δική του α. (10ος αι.), που αποτέλεσε και τη βάση για την α. του μοναχού Μάξιμου Πλανούδη (1301). Ένα από τα αντίγραφα αυτής της α. εξέδωσε το 1494 ο Ιανός Λάσκαρης, στη Βενετία, με τίτλο Α. διαφόρων επιγραμμάτων. Το 1606, ο Σαλμάσιος (Κλοντ Σομέζ) ανακάλυψε στην Παλατινή βιβλιοθήκη της Χαϊδελβέργης ένα αντίτυπο της α. του Κεφαλά, η οποία γι’ αυτό και ονομάζεται Παλατινή Α. Η α. αυτή περιλαμβάνει 3.700 επιγράμματα 320 ποιητών από την κλασική έως τη βυζαντινή περίοδο και διαιρείται σε 15 βιβλία, με βάση το λογοτεχνικό είδος στο οποίο ανήκουν τα κείμενα. Ο Κεφαλάς στα επιγράμματα των εθνικών συγγραφέων έχει προσθέσει και τρία βιβλία με επιγράμματα χριστιανών συγγραφέων. Στο έργο αυτό έχει καταγραφεί ό,τι καλύτερο έδωσαν το ελληνικό και το μεταγενέστερο πνεύμα έως τον 10o αι. Από τους πιο σημαντικούς ποιητές, εκτός από τον μεγάλο Καλλίμαχο, αναφέρονται η Ανύτη η Τεγεάτις, γνωστή προπάντων για τα επιτάφια επιγράμματα ζώων, και η Νοσσίς η εκ Λοκρών της Μεγάλης Ελλάδας, που και οι δύο έζησαν μεταξύ 4ου και 3ου αι. π.Χ., ο Ασκληπιάδης ο Σάμιος και ο Λεωνίδας ο Ταραντίνος, αμφότεροι ποιητές του 3ου αι. π.Χ., ο Μελέαγρος ο Γαδαρηνός, o Αντίπατρος ο Σιδώνιος και ο επικούρειος φιλόσοφος Φιλόδημος o Γαδαρηνός, όλοι του2ου αι. π.Χ. και οι αρκετά μεταγενέστεροι Παλλαδάς ο Αλεξανδρινός (4ος-5ος αι. μ.Χ.) και ο Παύλος Σιλεντιάριος (6ος αι. μ.Χ.). Ένα ολόκληρο βιβλίο, το 8ο, είναι αφιερωμένο στον Γρηγόριο τον Ναζιανζηνό. Σύγχρονη της α. του Κεφαλά είναι και η Ευφημιανή (από τον Ευφήμιο, στον οποίο ήταν αφιερωμένη) και η λεγόμενη Παρισινή Συλλογή (Silloge Parisina). Λατινικές α.Λίγες είναι οι α. που έγιναν στην αρχαία Ρώμη. Σήμερα, με τον όρο Λατινική Α. είναι γνωστή η συλλογή ποιημάτων, επιγραμμάτων και κειμένων συγγραφέων από την ύστερη ρωμαϊκή περίοδο έως τον 6o αι. μ.Χ. Το έργο αυτό επιμελήθηκαν οι Γερμανοί λόγιοι Μπίχελερ και Ρίζε. Τυπώθηκε στη Λειψία από τον εκδότη Τόιμπνερ, μεταξύ 1894 και 1906, και αποτελείται από δύο μέρη. Το πρώτο παρουσιάζει κείμενα που βρέθηκαν σε κώδικες διαφόρων εποχών, από τους οποίους ο πιο ονομαστός είναι αυτός του 7ου-8ου αι. μ.Χ., ο αποκαλούμενος Σαλμασιανός, από το όνομα του κατόχου του, Γάλλου λογίου Σαλμασίου (Κλοντ Σομέζ, βλ. παραπάνω). Η συλλογή του Σαλμασίου, που έχει βασιστεί σε προηγούμενες α., παρουσιάζει αρκετό ενδιαφέρον γιατί, μεταξύ άλλων, περιέχει διασκευές κλασικών κειμένων, γνωμικά, επιγράμματα, σύντομα ποιήματα με θέματα ιστορικά και μυθολογικά, όλα έργα συγγραφέων όχι πολύ γνωστών. Τα σημαντικότερα κείμενα του πρώτου μέρους ανήκουν σε λατινόγλωσσους ποιητές που έζησαν στην Αφρική υπό την κυριαρχία των Βανδάλων. Ο γνωστότερος από αυτούς είναι ο Λουξόριος, από τα σωζόμενα ποιήματα του οποίου το σπουδαιότερο είναι ένα επιτάφιο επίγραμμα για μια νεαρή Βάνδαλη. Στο πρώτο μέρος βρίσκονται και τα 100 αινίγματα του Συμφόσιου, που προσέφεραν θέματα και εμπνεύσεις σε πολλούς μεταγενέστερους συγγραφείς. Το δεύτερο μέρος περιλαμβάνει τα Carmina Epigraphica,ποιητικές συνθέσεις από επιγραφές και μνημεία ποικίλης εποχής και προέλευσης. Σύγχρονες α.Στον Μεσαίωνα, στην Αναγέννηση και κατά τον 17o αι., δεν υπάρχουν στην Ευρώπη α. Θα πρέπει ωστόσο να αναφερθούν η Συλλογή σονέτων του Ρίτσαρντ Τότελ (1557) και o Ελικών της Αγγλίας (England’s Helicon,1600), οι δύο γνωστότερες αγγλικές α. της εποχής. Αντίθετα, έργα του είδους αυτού ήταν πολύ διαδεδομένα στις ανατολικές λογοτεχνίες, και μάλιστα με τίτλους παράξενους και ποιητικούς, όπως Ανθός των Ποιημάτων, Στέφανος Ανθέων, Μαργαριτάρι του Κόσμου κ.ά. Σε έργα αυτού του είδους βασίστηκε ο Σιλβέστρ ντε Σαρσί για να καταρτίσει μία α., με σκοπό να διευκολύνει τη μελέτη της αραβικής γλώσσας. Μία από τις πρώτες σύγχρονες α. οφείλεται στον Ιταλό Αγκοστίνο Γκόμπι, που καθοδηγήθηκε στην επιλογή των κειμένων από τον Μανφρέντι και ο οποίος δημοσίευσε στην Μπολόνια (1708/9) την Εκλογήσονέτων και ασμάτων των εξοχοτέρων συγγραφέων όλων των αιώνων (Scelta di sonetti e canzoni depiu eccelenti autori di ogni secolo). Την πρωτοβουλία αυτή ακολούθησαν και άλλοι στην Ιταλία και σε πολλές άλλες χώρες, στη διάρκεια του 18oυ αι. Οι α. πολλαπλασιάστηκαν τον επόμενο αιώνα και μέχρι τις αρχές του 20ού. Ορισμένες από αυτές παρουσιάζουν εκλογή από τα έργα ενός και μόνο συγγραφέα (π.χ. α. από το έργο του Καρντούτσι, Antologia Carduciana),άλλες παρουσιάζουν αποσπάσματα συγγραφέων μιας ορισμένης ιστορικής περιόδου ή μιας συγκεκριμένης πνευματικής κίνησης, ενώ άλλες συγκεντρώνουν αποσπάσματα έργων που ανήκουν σε ένα και μόνο λογοτεχνικό είδος (επική ποίηση, μυθιστόρημα, θέατρο, διήγημα κλπ.). Η εκλογή των κειμένων εξαρτάται από την προτίμηση του ανθολόγου ή από τους μορφωτικούς σκοπούς που αυτός θέτει. Πολλές φορές, η εργασία αυτή έχει ανατεθεί σε διάσημους συγγραφείς: στην Ιταλία επιμελήθηκαν α. ο Φώσκολος, o Λεοπάρντι, o Τομαζέο ο Καρντούτσι και ο Πάσκολι· στη Γαλλία, ο Λα Αρπ, ο Ρολέν και o Ντεμπλοντό· στη Γερμανία, o Χούρτερ, ο Σλέγκελ και ο Βέρνερ· στην Αγγλία ο Σέλεϊ· στην Ισπανία οι Χιλ ι Θαράτε και Ναβάρο ι Λεντέσμα. Στην εποχή μας οι α., οι οποίες ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις ενός πολιτιστικού ενδιαφέροντος που ολοένα αυξάνεται, έχουν μεγάλη διάδοση. Συχνά πρόκειται για εκλογή έργων που ανήκουν όλα σε μία μόνο χώρα και προσφέρουν στον αναγνώστη μία συνθετική και πολυσυλλεκτική εικόνα λογοτεχνιών, ελάχιστα γνωστών σε μερικές περιπτώσεις. Πολλές φορές, α. καταρτίζουν και οι ίδιοι οι συγγραφείς που συγκεντρώνουν σε τόμους τις αντιπροσωπευτικότερες σελίδες τους. Η ανθολογία αυτή, εγκυκλοπαιδικού χαρακτήρα, είχε εκδοθεί στη Ρώμη σε 19 τόμους (18oς αι.). Προμετωπίδα συλλογής δοκιμίων περί ζωγραφικής με χαρακτήρα θεωρητικό και πρακτικό (18ος αι.).

* * *

η (ΜΑ ἀνθολογία)

νεοελλ.

συλλογή εκλεκτών ποιητικών ή πεζών κειμένων μιας εποχής, ενός τόπου ή ενός συγγραφέα

αρχ.

συλλογή λουλουδιών.